Groen    -    Green

*

Vert

 

Groen moet worden gezien als de kleur van de opperbevelhebber. In die zin zou hij dus moeten voorkomen bij degenen die als zodanig kunnen worden gekarakteriseerd. Inderdaad lijkt de kleur groen vooral in verband te staan met de caesares en medekeizers in het Oosten en in het Westelijke rijk met de Rooms-koningen die geen wetgevende macht en sacerdotium bezaten maar wel een belangrijke rol in de krijgsmacht konden spelen.

            Voorbeelden van medekeizers of -regenten uit de Late Keizertijd die in het groen gekleed zijn zijn er niet, maar mogelijk is dat de wijten aan de weinige gekleurde afbeeldingen die uit die tijd beschikbaar zijn. De eerste keer dat de kleur groen in verband met een medekeizer voorkomt is op de mozaïeken in de S. Vitale in Ravenna. Een kleine eruptie van in het groen geklede functionarissen doet zich in het Westen voor na de regering van Otto II en in het Oosten tijdens de regering van Basileus Bulgaroctonus. Zo staat er op de zgn. Pala d’ Oro in de San Marco in Venetië een in het groen geklede (Byzantijnse) functionaris met scepter [1] waarmee heel wel een medekeizer kan zijn bedoeld. In het Westen is er de in het groen en purper geklede Otto III [2] en het mozaiek in de absis van de S. Ambrogio in Milaan waarop een in het groen geklede vorst is afgebeeld. Verder kleedde Hendrik VI zich als Rooms koning en keizer zich eveneens in het groen, [3] daarin gevolgd door zijn zoon Frederik II (†1250) [4] Er zijn verder een behoorlijk aantal groene stoffragmenten bewaard gebleven die van functionarissen kunnen zijn geweest die tot de staf van de opperbevelhebber hebben behoord. Zo zijn er groene stoffen met leeuwen, griffioenen en zelfs dubbele adelaars.

            In de islamitische wereld is groen eveneens de kleur van de „Aanvoerder van het Leger der Gelovigen”. In deze kwaliteit droeg Mohammed een groene mantel (burda) en volgde daarbij dus al de Romeins-Byzantijnse traditie. Vervolgens werd groen ook de kleur van Ali en zijn medestrijders. In 1301 tenslotte werd de kleur groen door sultan Mohammed El Nasser Ibn Kalaoun voorbehouden aan de afstammelingen van de profeet. [5] Groen is ook de kleur van de Fatimiden en van de nakomelingen van Ali. In het algemeen wordt groen thans beschouwd als de kleur van de Islam.

Groene schilden en groene vaandels zouden zo steeds moeten worden gezien als van de bevelhebber van de lijfwacht, een functie die tendeerde naar algemeen bevelhebber van de strijdkrachten. Een oud voorbeeld van een groen vaandel is het mozaïek van absis van de St. Jan van Lateranen in Rome. Hierop staat Karel de Grote afgebeeld met een groen vaandel waarop gouden bollen en zes rode rozetten met blauwe kern. Hij zou hier dan zijn afgebeeld als opperbevelhebber in het Rijk van Keizerin Irene (797-802). Na de kroning van Karel de Grote tot keizer in 800 moet dit vaandel zijn vervangen door het eveneens op het mozaïek afgebeelde rode vaandel.

            Op dezelfde manier kan het groene “vaandel van Constantijn” dat in de Staufische tijd afgebeeld wordt op het Triptiek van Stavelot worden geinterpreteerd. Het heeft drie slippen en is bevestigd aan een kruisstaf. [6] Constantijn draagt hier ook een (leeg) groen schild. Dit komt overeen met het feit dat Constantijn ten tijde van de Slag bij de Milvische brug medekeizer was. Waarschijnlijk stelt de scène de manier voor waarop het groene vaandel en het groene schild ten tijde van Frederik  Barbarossa werd gebruikt. Een groen schild komt naderhand nog slechts voor bij de Koning van Cyprus die in 1196 in ruil voor de erkenning van Hendrik VI als leenheer de koningstitel ontving. Het wapen van deze vorst is een combinatie van een kruis en een groen schild zodat is ontstaan: Groen, bezaaid met besanten, een gouden kruis.[7]. Een soortgelijk schild draagt (de?) Ostratilates Theodoros op het ikoon van de Aartsengel Michaël uit Venetië. [8] Het wapen kan daarom evengoed het wapen zijn van de Byzantijnse medekeizer. [9] Na het verdwijnen van de Hohenstaufen komt de kleur groen in verband met een medekeizer of Rooms koning niet meer voor [10].

            In het Ottomaanse Rijk keerde men terug naar de Byzantijnse traditie en was groen klaarblijkelijk de kleur van de lijfwacht. [11] In West-Europa meende men daarom dat het „wapen” van de Sultan van de Porte een witte wassenaar op een groen veld was. Inderdaad zijn op afbeeldingen van Ottomaanse legers steeds ook groene vlaggen te zien maar het wapen met de wassenaar moet eerder in verband worden gebracht met de beyler-bey van troepen in de directe omgeving van de Sultan of de Grootvizier. Met deze functionaris hadden de bezoekers van het hof in Constantinopel het meest te maken. Het wapen met de wassenaar is dus heel goed te vergelijken met het wapen van Tiberius Constantijn.

 

 

 

Green Heraldic Shields and Banners

 

 

 

 

 

 

 

 

Maurice, Comes Excubatores of Tiberius II Constantine, 578 A.D.

 

Banner of Charlemagne, Defender of the Faith, 796 ca.

 

 

Shield of king Otto III, 995 ca

 

 

Shield of the emperor Henry II,

after 1014

 

Banner attributed to Constantine the Great, ca. 1150.

Shield of the Archangel Michael, 1150 ca.

 

Shield of William Marshal, 5th Earl of Pembroke, † 1219

 

Shield of the King of Cyprus, 1270 ca.

 

Shield of a General of the Porte, 17th cent.

 

 

© Hubert de Vries 2006-06-29

 



[1] ) Pala d' Oro. San Marco, Venetië. Email voorstellende een Byzantijnse functionaris later omgewerkt tot de Doge Ordelafo Falier (1102-1118). 

[2] ) München, Bay. Staatsbibliothek Ms. Clm 4453.

[3] ) Glasraam in de Munsterkerk van Straatsburg (Straßburg, Frauenhausmuseum, Inv. MAD Nr. XLV. 12). En vooral op verschillende plaatsen in Petrus de Ebulo: Liber ad Honorem Augusti sive de rebus siculis. Cod. 120 II der Burgerbibliothek Bern. Ook in de Bijbel uit Hamersleben. Domschatz Halberstadt inv. nr. 472.

[4] ) Op een mozaïek in de absiskapel van de basiliek van St. Justus in Triëst.

[5] ) Artin Pacha, Y.: Contribution a l’étude du blason en Orient. 1902. pp. 33-36.

[6] ) The Pierpont Morgan Library, New York.  Bedoeld kan zijn het vaandel van Rooms koning Frederik I (1152-'55). Het kruis een gouden of zilveren Latijns kruis. Het bijbehorende groene schild ook afgebeeld op een voordrachtskruis uit het Maasgebied (ca. 1160-70). Stuttgart, Württembergisches Landesmuseum, Inv. nr. 1975, 25, b (Aartsengel Michael). Dit kruis waarvan de delen zijn verspreid wordt uitgebreid behandeld in Die Zeit der Staufer Stuttgart, 1977 N° 551.

[7] ) Als enige gedocumenteerd door Walfords Roll (1273 ca.). Brault, G. op.cit. 1973. N°s C13, Cl 16, Cd 33.

[8] ) Constantinopel, eind 11e - begin 12e eeuw. Schatkamer van de S. Marco, Venetië n° 6.

[9] ) Vgl. ook het wapen van de maarschalk van Engeland uit die tijd: Gedeeld van goud en groen, een rode leeuw.

[10] ) Michel Pastoureau merkt op: le jaune et le vert associés constituent les couleurs de la folie. C’est en effet la combinaison de ces deux couleurs que l’on trouve le plus fréquemment, aux xive et xve siècle, sur les vêtements portés par les fous de cour. [....] Le jaune évoque la transgression de la norme; le vert, la perturberation de l’ordre établi.  (Pastoureau, M.: Figures et Couleurs. Paris 1986 pp 23-34). In dit verband  is op te merken dat bv.  Hendrik V Keizer Hendrik IV uiteindelijk afzette en dat Hendrik VII in Duitsland tegen zijn vader Frederik II in opstand kwam. Het wapen van de laatste in gevangenschap: gedeeld van geel en groen. Een grotere gek dan Hendrik VII was er dus volgens Pastoureau aan het hof  niet te vinden. 

[11] ) Afbeelding van de Ottomaanse ambassadeur in Venetië door J. Grevenbroich. 17e eeuw. Museo Correr, Venezia. Links boven: W.: Groen, een witte wassenaar.